گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

گلوکوم یا آب سیاه به بیماری‌ای گفته می‌شود که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی (یا به اختصار فشار چشم) آسیب می‌بیند. از آنجا که عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن (به تدریج) موجب نقص میدان بینایی می‌شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند در نهایت می‌تواند به نابینایی کامل منجر گردد.

عامل ایجاد گلوکوم چیست؟

در بعضی موارد عامل ایجاد گلوکوم قابل تشخیص است مانند ضربه به چشم، بعضی از اعمال جراحی چشم و بسته شدن زاویه چشم، اما در بسیاری از موارد گلوکوم یک بیماری با علت ناشناخته است و عوامل ژنتیک و محیطی فراوانی در ایجاد آن دخیل هستند.

انواع گلوکوم کدامند؟

گلوکوم را می‌توان به دو دسته، گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته تقسیم کرد. خوب است شما هم بدانید که زاویه چشم به بخشی از چشم گفته می‌شود که بین عنبیه (بخش رنگی چشم) و قرنیه (بخش شفاف چشم) قرار گرفته است. به طور معمول در ناحیه جلویی چشم مایعی شفاف در حرکت است؛ این مایع در داخل چشم تولید می‌شود و از ناحیه زاویه چشم خارج می‌گردد. در صورتی که زاویه چشم دچار آسیب شده یا بسته شود، این مایع قادر به خروج از چشم نیست و موجب افزایش فشار داخل چشم و بروز گلوکوم می‌شود. در بیشتر موارد، بیماران با گلوکوم از نوع زاویه باز روبرو می‌شوند، اما در صد قابل توجهی از بیماران نیز دچار تنگی یا بسته بودن زاویه چشم هستند.

علائم گلوکوم چیست؟

الف: گلوکوم مادرزادی با علائمی از قبیل سفیدی قرنیه، اشک ریزش، ترس از نور و بزرگی چشم ظاهر می‌شود.
ب: گلوکوم زاویه باز: در اغلب موارد گلوکوم زاویه باز (و همچنین گلوکوم زاویه بسته) مزمن، بیمار متوجه وجود گلوکوم نمی‌شود مگر اینکه بیماری بسیار پیشرفت کند و اختلال در میدان بینایی ایجاد شود.

ج: گلوکوم زاویه بسته حاد: این بیماری با علائم حاد کاهش دید در چشم، اشک ریزش، ترس از نور، دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ بروز می‌کند. در چنین شرایطی، بیمار باید به صورت اورژانس به چشم پزشک مراجعه کرده و تحت درمان فوری قرار گیرد.

 گلوکوم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در اغلب موارد معاینه کامل بالینی شامل اندازه گیری فشار داخل چشم، معاینه زاویه چشم، بررسی نمای عصب بینایی و تست میدان بینایی برای تشخیص گلوکوم کافی است؛ ولی در بعضی موارد خاص نیاز به انجام تست‌های دیگر مانند تصویربرداری از سر عصب بینایی و شبکیه نیز وجود دارد.

راه‌های درمان گلوکوم کدامند؟

 در اغلب موارد به جز گلوکوم مادرزادی و گلوکوم‌های زاویه بسته، درمان با قطره‌های چشمی آغاز می‌شود و در صورتی که گلوکوم با درمان طبی کنترل نشود، باید درمان‌های دیگر مانند استفاده از لیزر یا سایر اعمال جراحی انجام پذیرد. در گلوکوم مادرزادی و گلوکوم زاویه بسته اغلب نیاز به یکی از روش‎های جراحی گلوکوم وجود دارد که نوع آن را چشم پزشک بر حسب شرایط بیمار انتخاب می‌کند.

روش های درمانی گلوکوم عبارتند از:

1-درمان دارویی: داروها شایع ترین روش درمان گلوکوم در مراحل اولیه بیماری هستند که به شکل قطره و قرص وجود دارند. برخی از این داروها باعث کاهش تولید مایع زلالیه در چشم می شوند و برخی دیگر با تسهیل خروج مایع زلالیه فشار چشم را کاهش می دهند.داروهای گلوکوم ممکن است چندین بار در روز مصرف شوند. اکثر بیماران در این رابطه مشکلی ندارند. اما بعضی از داروها ممکن است سبب سردرد شوند و یا عوارض جانبی روی سایر نقاط بدن داشته باشند. قطره های چشمی ممکن است عوارضی نظیر سوزش و قرمزی چشم داشته باشند. بیمار باید از چشم پزشک خود بخواهد نحوه استفاده از قطره چشم را برای توضیح بدهد. همچنین او را از داروهایی که قبلاً مصرف می کرده است مطلع سازد. بیمار باید بطور مرتب و منظم قطره ها و قرص ها جهت کنترل فشار چشم را مصرف نماید. این مطلب بسیار حائز اهمیت است چرا که اغلب گلوکوم در مراحل اولیه بدون علائم است و بیماران ممکن است مصرف داروی خود را فراموش کنند و یا متوقف نمایند.

2-لیزر درمانی یا ترابکلوپلاستی لیزری: لیزر درمانی به خروج مایع از چشم کمک می کند. اگرچه جراح می تواند در هر زمانی اقدام به انجام لیزر کند اما توصیه می شود که این عمل بعد ار شروع دارو و در صورت عدم کنترل بیماری صورت گیرد. در بسیاری از بیماران مصرف دارو حتی بعد از لیزر الزامی است. لیزر در مطب یا کلینیک چشم انجام می شود. قبل از لیزر با استفاده از قطره مخصوصی چشم بی حس می شود. بیمار رو ی صندلی مخصوص مقابل دستگاه لیزر می نشیند، چشم پزشک عدسی مخصوصی را روی چشم قرار می دهد. پرتوی از نور با انرژی بالا روی بافت مشبک زاویه چشم منعکس می شود. بیمار نقاط نورانی را به رنگ های سبز و قرمز می بیند.

لیزر 50-100 نقطه سوختگی به فواصل مساوی ایجاد می کند. این سوختگی ها منافذ خروجی موجود در بافت مشبک را تحت کشش قرار می دهند و بدین ترتیب منافذ باز شده و مایع بهتر از آن بیرون می رود. پس از آن قطره هایی برای برطرف کردن التهاب داخل چشمی تجویز می شود. مطالعات نشان می دهد که جراحی لیزر در پایین آوردن فشار چشم بسیار مفید است. اما در برخی موارد اثر آن به مرور زمان از بین می رود. بطوری که دو سال بعد از جراحی لیزر در  بیش از نیمی از بیماران دوباره فشار چشم افزایش می یابد.

3- جراحی: هدف از این عمل جراحی ایجاد منفذ جدید جهت خروج مایع از چشم است. اگرچه چشم پزشک در هر زمان می تواند اقدام به این جراحی کند، اما توصیه می شود این جراحی هنگامی انجام شود که درمان دارویی و جراحی لیزر جهت کنترل فشار چشم موثر واقع نشده باشد. برای عمل جراحی از بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی استفاده می شود که در بی حسی موضعی دارویی آرامبخش تجویز می گردد و سپس تزریق هایی جهت بی حسی اطراف چشم انجام می شود.چشم پزشک تکه کوچکی از بافت اطراف قرنیه را بر می دارد و به این ترتیب کانال جدیدی ایجاد می شود تا مایع از داخل چشم خارج می شود.

نقش بیمار در درمان بیماری گلوکوم چیست؟

بیمار باید درک کاملی از بیماری خود پیدا کند و بداند گلوکوم یک بیماری مزمن است که نیاز به درمان دائمی و پیگیری همیشگی دارد. همچنین مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط چشم پزشک بسیار مهم است و می تواند از ایجاد نابینایی جلوگیری کند.

آیا هر کس گلوکوم دارد سرانجام دچار نابینایی می‌شود؟

خوشبختانه با در دسترس بودن داروهای جدید و روش‌های نوین جراحی، بسیاری از بیماران مبتلا به گلوکوم می‌توانند یک زندگی عادی داشته باشند، اما در صورتی که بیمار توجه لازم به بیماری خود نداشته باشد، این بیماری می‌تواند به نابینایی منجر شود.